آبلوموف

وقتی « صد سال تنهایی » مارکز را میان کتاب های چیده شده در گوشه پیاده رو دیدم ، باز کنجکاوی ام گُل کرد . جلوتر رفتم . نم بارانی زده بود و  فروشنده مجبور شده بود تعدادی از کتاب ها را کنج سایه بان مغازه ای روی هم بچیند . از او خواستم کتاب را از زیر منگنه ی کتاب های دیگر بیرون بیاورد . چون ترسیدم اگر به آن برج کجی که با عجله ساخته شده بود دست بزنم به یک باره فرو بریزد . وقتی به زحمت کتاب را بیرون کشید در کمال ناباوری دیدم ترجمه ای است از بهمن فرزانه و کاری از انتشارات امیر کبیر به سال 1357و چاپ چهارم .    سال ها پیش دوست خوبم آبیاری عزیز ترجمه ی مریم فیروز بخت از رمان « صد سال تنهایی » را به من هدیه داده بود و همان روزها خوانده بودمش . اما همیشه فکر می کردم این ترجمه یک چیزی کم دارد و دوست داشتم ترجمه دیگری هم از این رمان پر سر و صدا و معروف بخوانم .    در طرح جلد ساده ی کتاب سخنی از " ناتالیا گینزبورگ دیده می شود : « اگر حقیقت داشته باشد که می گویند رمان مرده است یا در حال مرگ است ،پس در این صورت همگی از جا برخیزیم و به این آخرین رمان سلام بگوییم ! »   آغاز رمان از ترجمه بهمن فرزانه : سالها سال بعد ، هنگامی که سرهنگ آئورلیانو بوئندیا در مقابل سربازانی که قرار بود تیر بارانش کنند ایستاده بود ، بعد از ظهر دور دستی را به یاد آورد که پدرش او را به کشف یخ برده بود . ... آغاز رمان از ترجمه مریم فیروزبخت : سالیان سال بعد سرهنگ اورلیانو بوئندیا در حالی که در مقابل جوخه ی آتش ایستاده بود ، آن بعد از ظهری را به خاطر می آورد که پدرش او را برای دیدن یخ به همراه برده بود . ... *** آزمایشگاه اصلی عبارت بود از یک تنور ، یک لیوان آزمایشگاهی گلو بلند ، تقلیدی از الخطم الخرطوم ( به اضافه ی تعداد زیادی کاسه و قیف و انبیق و صافی و الک ) یک دستگاه تقطیر که توسط خود کولیها از روی دستورالعمل مدرن به شکل انبیق سه بازویی « مریم یهودی » ساخته شده بود . *** آن آزمایشگاه ابتدایی علاوه بر تعدادی کاسه ، قیف . ظروف تقطیر و صافی و الک ، متشکل از یک لوله آب قدیمی ، یک جام آزمایشگاهی با گلوبندی باریک و نوعی از گوگرد سرخ دوباره تولید شده و نیز یک دستگاه تقطیر بود که کولی ها خود براساس دستورالعملی از دستگاه سه بازویی مریم یهودی ساخته بودند . *** آمارانتا اورسولا ، همرا اولین فرشتگان ماه دسامبر که بر نسیم دریایی سوار بودند ، در حالی که قلاده ای ابریشمی به گردن شوهرش بسته بود و او را به دنبال می کشید وارد شد؛ بدون اطلاع قبلی و یکمرتبه ظاهر شد . ... *** آمارانتا اورسولا همراه نخستین فرشتگان ماه دسامبر و نسیمی که بادبان ها را به جلو می راند ، از راه رسید و این در حالی بود که شوهرش را با طنابی ابریشمین که به گردنش بسته بود ، همرا خود می کشاند . ...

آونگ وار چپ ، راست راست ، چپ و بی نهایت تکرار تکرار کسالت و باز تکرار  یا نه ! این طور بگویم : چه تکرار کسالت باری . صبحانه ناهار شام و باز تکرار کی پر می شود این خندق بلا ؟!

اگر تمام وجودم را به تو ببخشم غمی نیست ، پیشکش ! فقط گلویم را مخواه و این حنجره ی مرتعش که دیری ست آشیانه ی بغض است .

در آهنی دو لنگه را فشار دادم و داخل شدم . ازدحام جمعیت بود و بوی دهان های ناشتا . آدم هایی که اکثرشان لباس تیره و ضخیم تن شان بود . از زیر چشم دنبال دستگاه نوبت دهی گشتم ، کمی جلوتر سمت چپ در میان آدم های کلافه و منتظر ، قامت نقره فامش پیدا بود . کلید را که هاله ای از نور قرمز از دورش می تابید فشار دادم . دستگاه به آرامی مثل بچه ی تخسی که زبان درازی کند کاغذ باریکی را از شکاف وسط صفحه اش بیرون داد .« 323 .تعداد افراد در انتظار 69 نفر » مغزم سوت کشید . کاری نمی شد کرد . یک فقره چک نازنین دستم بود که باید وصول می شد . در میان جمعیت که تنگ هم ایستاده بودند پا به پا شدم و لحظه ای بعد در گوشه ای از سالن صندلی خالیی پیدا کردم .   یک ساعت معطلی روی شاخش بود و از اینکه بی کار بنشینم و در و دیوار را نگاه کنم حس بدی داشت به من دست می داد . چیزی دم دست نداشتم تا سرگرم شوم . برای بیرون رفتن از بانک مردد بودم که وسوسه ی خرید کتاب یا مجله ای به جانم ریخت و راه افتادم . هوای بیرون سبک و نشاط آور بود و گاه نم بارانی با باد خنک همراه می شد . کمی جلوی ویترین نقره فروشی مقابل بانک ایستادم .نقره و بدلیجات زیر لامپ های پر نور تلالو چشمگیری داشتند . انگشترهای ریز و درشت با سنگ های مختلف که هیچ وقت اسم شان را درست یاد نگرفتم . از کنار نوشت افزار فروشی ها که جانم برای شان در می رود گذشتم و بالاخره بعد از چهار راه جلوی کتاب فروشی ایستادم به تماشای کتاب های داخل ویترین . بیشتر از همه « تسخیر شدگان »  داستایوفسکی با ترجمه ی خبره زاده و « ژان کریستف » رومن رولان با ترجمه ی به آذین نظرم را جلب کرد . اما هر دو پر حجم بودند و صد البته قیمت شان کمر شکن .    داخل کتابفروشی شدم . مغازه ای کوچک که بیشتر به دخمه ای انباشته از کتاب می مانست و به ندرت گذرم به آنجا می افتاد . در نور ضعیف مغازه به سختی فروشنده را تشخیص دادم .  سلامی دادم و بعد از اینکه به نور کم آنجا عادت کردم به سراغ قفسه ها رفتم . قفسه ها پر بودند از کتاب های کمک درسی که سخت ازشان متنفر بودم . در یکی از قفسه ها چند کتاب از محمود دولت آبادی جلب توجه کرد . از میان آنها « روز و شب یوسف » را بیرون کشیدم . بار اول بود که این اثر را می دیدم.ابتدا رفتم سراغ قیمت پشت جلد ، رقم 1600 تومان بر زمینه ی مشکی آن زرکوب شده بود و سایر مشخصات آن اعم بود از : موسسه ی انتشارات نگاه ، چاپ اول 1383 ، و شمارگانش قابل مقایسه با امروز نبود و رقم پنجاه هزاری که درج شده بود مدهوشم کرد . کتاب را برداشتم و یک اسکناس دو هزار تومانی در مقابلش به فروشنده دادم . برای باقی مانده پولم هم یک مداد مشکی پیکاسو گرفتم .   خیابان ترافیک سنگینی داشت .در میان صدای موتور اتومبیل ها و دستفروش های سر چهار راه و کارگران ساختمانی که به انتظار ایستاده بودند به سمت بانک راه افتادم . در میان کلمات گم شده بودم که صدای بوق اتومبیلی رشته ی افکارم را پاره کرد . وانت نیسان هنوز کاملاً متوقف نشده بود که چند عمله با چابکی از آن بالا پریدند . با نیم نگاهی از کنارشان گذشتم .نیمی از نگاهم به کلمات بود و با نیمی دیگر سعی داشتم حواسم به سنگفرش پیاده رو باشد و عابرانی که از کنارم می گذشتند .   کتاب با مقدمه ای از آقای دولت آبادی شروع شده و از چگونگی شکل گرفتن اثر گفته و سال هایی که این اثر در میان کارهای دیگرش گم شده بوده و ...   هنوز مقدمه را نخوانده به این موضوع فکر می کنم که آیا می توانم کتاب را در مدت انتظارم در بانک تمام کنم ...« سایه ای دنبالش بود . همان سایه ی همیشه . خودش را در سایه ی دیوار گم می کرد و باز پیدایش می شد . گنده بود ، به نظر یوسف گنده می آمد ، یا این که شب و سایه ـ روشن کوچه ها او را گنده ، گنده تر می نمود ؟ هرچه بود ، این سایه ذهن یوسف را پر کرده بود . ...  »

شاعران دروغ می گویندباران اصلاً شاعرانه نیست آنها ، هی تبلیغ می کنند زیر باران برویم و خود مثل گربه ، کنار شومینه می خوابند دو هفته است بستری هستم این باران لعنتی ، شعرم را آبکی کرده !اگر به شمال می آیید به جای دفتر شعر چتر و پنکه و پشه بند بیاورید و کمی سوژه برای تابلوهای « اتاق خالی » اینجا قورباغه هم زنگ می زند اکبر اکسیر ، پسته لال سکوت دندان شکن است ،انتشارات مروارید ، تهران 1387

می خواستم شعری بنویسم خواب آمد به سراغم خواستم چشمانم را فرو بندم بدهکاری ها ذهنم را انباشتند دریای ذهنم مواج شد و کشتی هایم غرق . حال نه شاعری بی خوابم نه بازرگانی ورشکسته من شب زده ای خیابانگردم در به در دنبال داروخانه ای شبانه روزی شب بخیر آقای دکتر ! : لطفاً دیازپام ده یک ورق کافی ست .

صدای پای جهنم از پشت سرم می آید من چند گام جلوترم تاکید می کنم فقط چند گام شهر پر از دود و تباهی آب در سرچشمه گل آلود روستا متروک صدای پاشنه ای آهنین بر سنگفرش جهنم پشت سرم دهان باز کرده بهشت چه دور است و ناپیدا

چشمت خوش است و بر اثر خواب خوشتر است طعم دهــــــانت از شـــکر ناب خوشـــــــتر است زنهـــــــار از آن تبســــم شــــــیرین که می کنی کز خنده ی شــــــکوفه ی سیراب خوشـتر است شمــــــعی به پیش روی تو گفـــــــتم که بر کُنم حاجت به شمع نیست که مهتاب خوشـتر است دوش آرزوی خواب خوشـــــــم بود یک زمــــــــان امشب نظـــــر به روی تو از خواب خوشتر است زآن ســــوی بحـــر آتش اگر خوانیــــــم به لطف رفتن به روی آتشـــــــم از آب خوشــــــتر است در خوابگاه عـــــاشق و سر بر کــــــــنار دوست کیمُخت خـــــارپشت ز سنجـــاب خوشتر است زآب روان و ســــــــبزه و صحــــــــــــرا و لاله زار با من مگو که چشـــم در احباب خوشـتر است زهـــــرم مده به دست رقیــــــــــبان تنگ خوی از دست خـــود بده که ز جُلّاب خوشـــتر است سعـــــدی دگر به گوشــــه ی وحدت نمی رود خلوت خوش است و صحبت اصحاب خوشتر است هر باب از این کتـــــــاب نگارین که بر کُـــــــنی همچون بهشت گویی از آن باب خوشـتر است  کیمُخت : پوست

رمان " عقاید  یک دلقک " اثر هاینرش بل  را خیلی از ما خوانده ایم . بحثم سر خواندن و یا نخواندن این اثر نیست ، گاهی پیش آمده دوستی که به لحاظ حس و علاقه به ما نزدیک بوده در مناسبتی کتابی برای مان هدیه آورده که ناخواسته یکی از آن را در کتابخانه ی شخصی مان داشته ایم . و شاید با ترجمه ای متفاوت . من سعی کرده ام در این مواقع کتاب خودم را به کس دیگری ببخشم و آن هدیه را نگه دارم . اما برای کتابی که نام بردم این اتفاق نیفتاد . و کنجکاوی باعث شد تا به تفاوت ترجمه های این اثر نگاهی بیندازم ، تفاوت هایی که من خواننده را از دنیای ترجمه به تعجب وا می دارد و اینکه چه بلایی می تواند در برگردان یک اثر سر آن بیاید :   « وقتی به بن رسیدم ، هوا تاریک شده بود ، به خودم فشار آوردم نگذارم ورودم با ترتیبی که در عرض پنج سال خانه به دوشی می گذشت و شکلی خودکار به خود گرفته بود : پله های ایستگاه پایین ، پله های ایستگاه بالا ، کیف سفری به کنار ، بلیت قطار از جیب پالتو بیرون ، کیف زیر بغل ، دادن بلیت ، رفتن به طرف روزنامه فروش ، خرید روزنامه های عصر ، خروج از ایستگاه و اشاره به یک تاکسی . پنج سال تمام تقریباً هر روز از جایی حرکت کرده ام و به جایی رسیده ام ، صبحها پله های ایستگاه راه آهن را بالا و پایین رفته ام و بعد از ظهرها پله های ایستگاه راه آهن را پایین و بالا رفته ام ، تاکسی صدا زده ام ، در جیب کتم دنبال پول برای راننده تاکسی گشته ام ، روزنامه های عصر را از دکه ها خریده ام و در گوشه ای از ضمیرم از بی تفاوتی حساب شده ی این ترتیب خودکار ، کیف کرده ام . از وقتی ماری مرا ترک کرد ، تا با این مردکه ی کاتولیک ، تسوپفنر ، عروسی کند ، گذران این برنامه مکانیکی تر شده است ، بدون اینکه ذرهای از بی تفاوتیش کاسته شود .»ترجمه از : شریف لنکرانی     « وقتی وارد شهر بن شدم ، هوا تاریک شده بود . هنگام ورود ، خودم را مجبور کردم تن به اجرای تشریفاتی ندهم که طی پنج سال سفرهای متمادی انجام داده بودم : پایین و بالا رفتن از پله های سکوی ایستگاه راه آهن ، به زمین گذاشتن ساک سفری ، بیرون آوردن بلیت قطار از جیب پالتو ، برداشت ساک سفری ، تحویل بلیت ، خرید روزنامه عصر از کیوسک ، خارج شدن از ایستگاه و صدا زدن یک تاکسی ، پنج سال تمام تقریباً هر روز یا از جایی مسافرت کرده بودم و یا اینکه به جایی وارد شده بودم ، صبح ها از پله های ایستگاه راه آهن بالا و پایین می رفتم و بعد از ظهرها از آن پایین و سپس بالا می رفتم ، با تکان دست تاکسی صدا می زدم و در جیب شلوار خود به دنبال پول برای پرداخت کرایه می گشتم ، از کیوسک ها روزنامه های عصر را تهیه می کردم و در گوشه ای در درونم از این روند دقیق یکنواخت لذت می بردم . از وقتی که ماری به قصد ازدواج با تسوپفنر کاتولیک مرا ترک کرده است ، این جریان یکنواخت و تکراری بدون اینکه در آرامش و عادت من در انجام آن خللی وارد سازد ، شدت هم یافته است .»ترجمه از : محمد اسماعیل زاده