آبلوموف

در تب می سوزم . ارغوان حوله ی سفید کوچکی را در کاسه سفالی لعابدار آبی رنگی می چلاند و روی پیشانی ام می گذارد . خنکی حوله ی خیس ، تب را به سمت شقیقه هایم پس می زند و کمی بعد حس می کنم گوش هایم گُر گرفته اند .    ارغوان صورتش را با چادر نماز قاب کرده . سلام را که می دهد به جلو خم می شود تا قرآن قاب دار سفید را بردارد . من این قرآن را خیلی دوست دارم . برای سفره ی عقدمان است . در صفحه ی اولش برای یادبود ، آرزو هایمان را نوشته ایم .   شروع می کند به زمزمه آیات . حوله را درون کاسه لعابدار می اندازم و به ارغوان می گویم : « می شه ترجمه ی فارسی شو برام بخونی ؟» سری تکان می دهد و می خواند : « هرکس از مسلمانان عمل ناشایسته مرتکب شوند چه زن و چه مرد آنان را به سرزنش بیازارید چنانچه توبه کردند دیگر متعرض آنها نشوید  که خدا توبه ی خلق را می پذیرد و مهربان است .»  ( آیه ی 16 سوره نسا)   صفت مهربان را که می شنوم از تشویش و اضطرابم کاسته می شود . ارغوان قرآن را می بوسد و کناری می گذارد . الآن چهار انگشت دست راستش روی پیشانی ام است ...

در این همه سال هیچ وقت انسانی را از روزنه ی چشمی و مگسک نظاره نکرده بودم . قنداق شانه ام را می فشرد . قبضه را در مشت گرفته بودم و بدنه ی سرد فولادِ بی رحم به گونه ام چسبیده بود و آن را لحظه به لحظه سِر و بی حس می کرد . ترس دستانم را به رعشه انداخته بود . هدف در شکاف چشمی حرکت می کرد . عرق سرد به پیشانی ام نشسته بود . باد با خود پوفه های برف را حرکت می داد . خرسنگی که پشتش کمین کرده بودم مرا از چشم دشمن دور نگاه می داشت . هدف تا نیمی از قدش در برف فرو رفته بود .    با چشم بازی باد و پوفه های برف را دنبال می کردم که استوار در گوشم با خشم زمزمه کرد : « الاغ حواست کجاست ؟ شکار پرید ! »

امروز صبح طبق عادت داشتم صفحات روزنامه ها را مرور می کردم که چشمم افتاد به عکسی از رئیس ج م هور که داشت از محلی بازدید می کرد .در میان جمع که از پشت سر او در حال حرکت بودند حضور دو محافظ بلند قد و چهار شانه با عینک های طرح " ری بن " توجه ام را به خود جلب کرد . فکرش را بکنید بلندی قامت آقای رئیس ج م هور را هر طور حساب کنید باز به زحمت به شانه های آن دو نفر می رسید . بگذریم ! غرض به دست دادن قد و هیکل رئیس ج م هور نیست مهم محافظ هایی اند که مثل دیوار او را احاطه کرده اند و می خواهم شرایط زندگی کاملن حفاظت شده و امنیتی را پیش خودم مجسم کنم . زندگی یی که برای خوردن یک لیوان آب هم باید تدابیر خاصی اندیشیده شود . وقتی می نشینم پیش خودم فکر می کنم ، می بینم یک جورهایی هشت سال زمان بسیار زیادی است که من نتوانم از سیروس سوپری محل یک سطل ماست بخرم و شلنگ انداز به خانه ببرم . نتوانم حال آقا غفور نانوای محل را بپرسم که سنگک های دو آتشه اش حرف ندارد . نتوانم سرزده و ناگهانی به خانه ی مادر ،برادر و خاله و عمه بروم . اجازه نداشته باشم کنار خیابان داد بزنم : « تاکسی ... دربست ! »  و چرخی در شهر بزنم و با خبر چاپ شدن کتابِ دوست و آشنایی خودم را هراسان به شهر کتاب برسانم . به آقا تقی سبزی فروش بگویم که این همه مدت کجا بوده ام که هر وقت مرا می بیند با خنده می پرسد : « بازم تربچه نقلی هاشو بیشتر بذارم ؟! » . رفیق آرایشگرم چه ؟ باید قیدش را بزنم ؟! قصاب محل که هیچ وقت گوشت درست و درمون به من نداد و با این حال عاشق اخلاق خوب و خوشش ام . تعویض روغنیِ فریدون . مکانیک ماشین ام فرهاد . این ها را شاید بتوان به زحمت تاب آورد ، اما اینکه دائم یک دوجین آدم دنبالت باشند و بدتر ازهمه هنگام بیرون آمدن از هر جلسه ی کوچک و بزرگی یک کرور خبرنگار میکروفن و گوشی و دستگاه های ضبط صوت شان را بکنند تو حلقم را نمی توانم تحمل کنم . هر حرفی بزنی ضبط شده و ثبت می شود در تاریخ . به این فکر می کنم در طول شبانه روز چه زمان هایی را رئیس ج م هور می تواند برای خودش اختصاص دهد . دائم تماس تلفنی ، مدام حرف ، پشت سر هم جلسه . چقدر متنفرم از تلفن های همراهی که مدام زنگ می زنند ، وقت و بی وقت . سعی می کنم حال فردی که این همه محدودیت دارد را بفهمم . شاید درست نباشد گفتن این حرف اما دوست ندارم به جای فردی که این همه انجام کارهایش بگیر و ببند دارد باشم . من خیلی زود دلم برای آدم ها و کارهایی که گفتم تنگ می شود . وقتی شهرام جلوی مغازه ی خدمات فنی اش برایم نوشابه انگور قرمز گازدار باز می کند چه کار باید بکنم ؟ بگویم نه نمی توانم ؟ اگر بگویم آره ! من که عاشق خالی بند های او هستم چطور جلوی مغازه بایستم و بطری را سر بکشم ؟ شاید درست نباشد گفتن این حرف ولی برای من ِ احساساتی این شرایط از زندان هم بدتر است .  نمی توانم تحمل کنم . آقای رئیس ج م هور کاش می شد یک قراری باهم بگذاریم و یک عصرِ پنجشنبه کوله هایمان را برداریم و راه بیفتیم سمتِ دربند و از آنجا پس قلعه و شب را بمانیم در پناهگاه شیرپلا . بعد از شب مانی در شیرپلا صبح زود راه می افتادیم سمت قله ی توچال و از آن طرف سرازیر می شدیم سمت شهرستانک . همانجا که می گویند یکی از شاه های قاجار استراحتگاه و سرسره ی آبی داشته . من آنجا را دیده ام شما چطور ؟ از میان دره ی سرسبز و درخت های پر بار میوه ی شهرستانک و رودخانه ی پر آبش که عبور می کردیم من به شاخه های پر از میوه ای که از باغ بیرون افتاده ناخنک می زدم ، اما باز شما معذوریت داشتید . وقتی دانه های گیلاس را به دهان می گذاشتم خون تازه ای در رگ هایم می دوید و احساس می کردم که جوانتر شده ام . مطمئنم شما هم خستگی از تن تان در می فت و احساس خوبی می کردید .می بینید ما چه قوه ی تخیل خوبی داریم ؟ کاش گرانی عرصه را به ما تنگ نمی کرد ! کاش کمی از رویاهایمان محقق می شد ! کاش این کارها شدنی بود ! من که از دنیا چیزی نمی خواهم . خدایا همین چند تا دوست و آشنا را برای من زیاد نبین ! آمین یا رب العالمین !

برنارد شاو شاعر و نویسنده ی بذله گوی انگلیسی می گوید : « من از موفقیت می ترسم . موفقیت یعنی رسیدن به پایان خط موفقیت یعنی تمام شدن راه و به انتها رسیدن دنیای آرزو توفیق در رسیدن به هدف ، مصداق رفتار عنکبوت ماده است ، عنکبوت نر برای کام گرفتن از عنکوت ماده تلاش می کند اوج موفقیت عنکبوت نر کامیابی از عنکبوت ماده است اما عنکبوت نر پس از کامیابی به وسیله ی عنکبوت ماده کشته می شود من دوست دارم ، هدف همیشه ادامه داشته باشد . می خواهم همیشه هدفی را در نظر داشته باشم و برای حصول به آن تلاش کنم . رسیدن به هدف یعنی پایان سفر دوست دارم همیشه در سفر باشم . »

حسین قصاب : « تو کار ما شاید کمی چربی و استخون کم و زیاد شه اما دروغ و دغل نیست ! »شاپور بنگاهی : « آره راست می گی ! کار ما هم همینطور . بابام همیشه می گه شاپور تا به حال تو عمرت یک بار راست گفتی . با تعجب پرسیدم کی بود بابا ؟! گفت : یادم میاد یک روز هوا بارونی بود و بارون مثل سیل از آسمون می بارید . سر سفره ی ناهار بودیم که در زدند . پرسیدم کیه کیه ؟ جواب دادی : منم شاپور ! »

دوستی دارم به اسم شاهین . از زمانی که به یاد دارم با هم همبازی بودیم و همسایه . اما نه الان . از خانه  پدری رفته . مثل من که دیگر در خانه ی پدری نیستم . زن و بچه دورم را گرفته اند و چند محله دورتر از خانه ی پدری آپارتمان نشین شده ام .  شاهین از من بزرگتر است ، یک سال . با هم به یک دبستان می رفتیم و همینطور دوره ی راهنمایی . دبیرستان را تنها می رفتم . او ترک تحصیل کرد و شروع کرد به کار کردن . تو چهارده پانزده سالگی . می گفت : « در خانواده ی سیزده نفری مان پول تو جیبی به من که ته تغاری ام نمی رسه .» راست می گفت ، حتی بعضی شب ها که دیر به خانه می رسید نان گیرش نمی آمد بخورد و باخجالت می آمد در ِخانه ی ما . مادرم خدا بیامرز یک ساندویچ بزرگ از غذایی که از شام مانده بود درست می کرد و می داد به او . بچه ی سخت کوشی بود . همه کاری می کرد ، بنایی می کرد ،نقاشی و ماهیگیری ... این شغل ها گاهی پس و پیش می شدند ، اما بیکار نمی ماند .   من روزهای تعطیل و فرار از مدرسه با او همراه می شدم . شاهین موقع پرداخت دستمزد خیلی هوای من را داشت . بعضی روزها شده بود که هزینه ی لوازم و مصالح را کسر می کرد و آنچه را که از صاحب کار گرفته بود با من تقسیم می کرد . بیشتر کار را خودش انجام می داد . اما من هم در کار زرنگ بودم و به قول معروف کار را می قاپیدم .  با هم خیلی دوست بودیم ، خیلی . یادم نمی آید با هم دعوا گرفته و قهر کرده باشیم . وقتی به گذشته فکر می کنم می بینم او خیلی بیشتر از من دربدری کشیده و شهرهای زیادی به خاطر یک لقمه نان سرگردان بوده ،  بی پول بوده و آواره . من هم بی پولی کشیده ام ، خیلی زیاد ، اما آواره نبوده ام .  پنج سال پیش بعد از سال ها دربدری به شهرمان برگشت . یک روز تعطیل سال نو بود . بعد از ماه ها و شاید سالی دیدار تازه کردیم . بغض هایمان را فرو دادیم و تخمه و آجیل شکستیم و دوباره خندیدیم .  شاهین که آمد خانواده اش دستش را گذاشتند لای پوست گردو . دختر همسایه را برای او خواستگاری کردند . نسرین هم بازی دوره ی کودکی مان بود . همیشه به خاطر موهای وز و پاهای لاغر و درازش او را مسخره می کردیم و حالا شده بود زن ِ شاهین .  سر و صدای جشن عروسی که خوابید ، شاهین دوباره برای کار رفت جنوب . زنش را هم با خودش برد . تابستان سال بعد بابا شد و خبرش را از برادرش ناصر شنیدم .این بار که آمد احوالپرسی و دیدارمان در کوچه تازه شد . پسرک خنده رویش را بغل کرده بود و به سمت خانه ی مادر زنش می رفت . تعطیلات گذشت و دیگر ندیدمش .  دیروز رفته بودم ملاقات . اما نتوانستم شاهین را ببینم . هر چه به مامور اصرار کردم اجازه نداد و گفت : « باید از اقوام درجه ی یک باشی ! » گفتم : « سرکار ما از بچگی با هم بزرگ شدیم ، بذار یک لحظه ببینمش . بابا ما از دو تا برادر به هم نزدیکتریم . با هم داداشیم ! بنده ی خدا نه قتل کرده و نه دزدی ، به خاطر مهریه کردنش تو حبس .» از ما اصرار شد و از او انکار . بی معرفت اجازه نداد و دست از پا درازتر برگشتم . پیش خودم فکر می کردم یعنی چطور می شود نسرین بعد از دوسال زندگی  چهار صد سکه مهریه اش را بگذارد اجرا ، سهم الارث شوهرش را به نام خود بزند و شوهری را که دیگر آه در بساط ندارد شش ماه بکند حبس !  وقتی این حرف ها را از ناصر شنیدم انگار کوهی از غم روی سرم آوار شد . بنده ی خدا تازه سر و سامان گرفته بود و چقدر پسرش دانیال را دوست داشت . ناصر می گفت نسرین اجازه نمی دهد شاهین پسرش را ببیند . بنده ی خدا در این شش ماه چه کشیده . از شرایط بد زندان خیلی شنیده بودم . هر چه باشد خانه ی خاله که نیست .  کاش مامور ملاقات اجازه می داد برای لحظه ای می دیدمش ، خیلی نگران حال او هستم ...

بوی شالیزار از سمت بهشت می وزد انگار جاده گم می شود در این میان  ومن موجودی بالدار در افسانه ای که امروز نگاشته شد . در پیش رو در پشت سر  اتومبیلی نمی بینم . مردان و زنان در طرفة العینی سیر آفاق و انفس می کنند . عطر گلاب و هل و زعفران وه ! چه هیاهویی ست بر گرد درخت طوبی ! وای ! ... به ناگاه بوق کشدار تریلر هیجده چرخ حوریان بهشتی را از پیش چشمانم می رباید . دوباره در همان جاده ام با شالیکارن خسته  و کمری خمیده که به زحمت مسافت مزرعه تا خانه را می پیمایند ...

علم بهتر است یا ثروت ؟ چه چیز بهتر از این موضوع می تواند مرا بخنداند ؟ وقتی معلم فیزیک مان برج ساز شد معلم زیست ، پرورش دهنده ی قزل آلای رنگین کمان و دبیر حرفه و فن وارد کننده ی چوب از سیبری ... در میان این همه شغل پدر شد کتابفروش و از هر کتاب ِدوست و آشنا نسخه ای شد وبال گردن مان و زینت کتابخانه ی هال ! ما نوشتیم : علم ! و مادر همچنان رخت های چرک را با دست شست با آب سرد و صابون قالبی . هیچ وقت دبیری مان را ندید و آرزوی داشتن ماکروویو را با خود به گور برد ! پدر با عناد و لجبازی بر سر حرفش ایستاده است روی سنگ قبرش می توانی بخوانی : مرد ِ علم و ادب ... بگذریم ، « روحش شاد ! »

امروز عصر گزینه اشعار سیمین بهبهانی را ورق می زدم که شعری چاپ شده بادستخط ایشان نظرم را جلب کرد : هر چند دخمه را بسیار خاموش و کور می بینم در انتهای دالانش  یک نقطه نور می بینم . هر چند پیش رو دیوار بسته ست راه بر دیوار در جای جای ویرانش راه عبور می بینم . هر چند شب دراز آهنگ نالین زمین و بالین سنگ در انتظار روزی خوش دل را صبور می بینم ... گزینه اشعار سیمین بهبهانی ، قطع جیبی ، 1392 ، نشر مروارید

عباس تکیه کلامش شده بود : « به روح پدر بزرگم مائو قسم این جنس ها مالِ وطن ِ ! » هر روز عصر با فولکس استیشن مدل 1976 کرم رنگش سر می رسید و کنار پیاده رو پشت مسجد بساط عریض و طویل ظروف پلاستیکی اش را پهن می کرد و تا آخر شب کاسبی راه می انداخت . دم غروب سرش شلوغ می شد و خانم های پیر و جوان از هر طرف صدا می زدند : « آقا این چند ؟ آقا این چند قیمته ؟ » و یا اگر خدای ناکرده مشتری حساسی می گفت : « برادرم این ظرف ها که پشتش نوشته " مِد این چین " . ایرانی شو نداری ؟ » عباس ناگهان جوگیر می شد و شروع می کرد به خطابه گفتن . یک چیزی پا منبر مسجد جامع شنیده بود و یک برداشت شخصی تحویل جماعت می داد و می گفت : « مگه نه اینکه روایتِ " اطلبوالعلم و لو بالصین " . مشتری که به ناگاه از این لفظ قلم حرف زدن عباس مات و متحیر می ماند او بار دیگر ادامه می داد : « آبجی ! ببخشید خواهرم . روایت می گه " دانش را فرا بگیرید اگر در صین باشد . " این صین جای دوری نبوده . همین چین خودمونه . عرب حرف " چ " نداشته گفته صین . البته الان همین کشور چین حرف " چ " هم ساخته و هدیه کرده به کشورهای عرب زبان و اونا دیگه مشکلی ندارن .»زن هر بار که ظرف چشمگیری از میان بساط پیدا می کرد به زیر آن نیم نگاهی می انداخت و زیر لب غرغر کنان آن را دوباره به سرجایش برمی گرداند .عباس همچنان در حالیکه بقیه ی مشتری ها را راه می انداخت می گفت : « خواهرم چرا همین چند صد سال پیش رو نمی گی ، همسایه ی دیوار به دیوار بودیم با چین . نادر شاه اگر عمرش کفاف می داد الان به عنوان استان بیست و چندم ضمیمه ی خاک ایران شده بود . خدا پدر اینترنت رو بیامرزه ! این جا و اون جا نداریم . خوشگله ؟ پسندیدی ؟ رنگش دلخواه ِ بردار خیرش رو ببینی ! هیچ جا با این قیمت گیر نمیاری ! » هنوز گرم صحبت است که می آیم داخل مغازه . باید اعلامیه ی جوان بخت برگشته ای را برای فردا صبح آماده کنم . یکی از دوستانش که برای سفارش بنر ، عکس او را آورده می گوید : « خودش را حلق آوی .. » بغض راه گلویش را می گیرد و به زحمت ادامه می دهد : « این روز ها جوان ها یا بی کارند یا عاشق . وای به روزگار کسی که این دو با هم به سراغش بیاد ، کارش به جایی می کشه که این رفیق ما کشید . خدا بیامرز حماقت کرد ! مهندس ... »او گرم صحبت بود و من در فکر کشور گشایی و حمله نادر به چین !